ایمنی در آزمایشگاه شیمی چگونه باید رعایت شود؟
ایمنی در آزمایشگاه شیمی چگونه باید رعایت شود؟
ایمنی در آزمایشگاه شیمی چگونه باید رعایت شود؟
- آيا قبل از ترك آزمايشگاه دست هايتان را مي شوييد؟
- آيا در آزمايشگاه از روپوش مخصوص، ماسک / عينک ايمني، دستكش و كفش و … استفاده مي كنيد؟
- آيا علائم خطر مناسب و شماره تلفن هاي تماس اضطراري در آزمايشگاه نصب شده است؟
- آيا همه ظروف آزمايشگاهي موجود در آزمايشگاه شما داراي برچسب ويژه هستند؟ آيا با مفاهيـم برچسب ها آشنا هستيد؟
- آيا مواد شيميايي موجود در آزمايشگاه شما به روش مناسبي ذخيره و نگهداري مي شوند؟
- آيا نحوة جابجايي و استفاده صحيح از مواد شيميايي موجود در آزمايشگاه به شما آموزش داده شده است؟
- آيا در مورد محل نگهداري و استفاده (صحيح) از وسايـل ايمني (دوش، چشم شوي، انواع هود و غيره) در آزمايشـگاه، آموزش هاي لازم را ديده ايد؟
- آيـا از روشهاي اضطراري در صورت تماس با مواد شيميايـي (خطرناک)، نشت و ريـزش مواد، آتش سوزي يا انفجـار آگاهي داريد؟
- آيا نحوه تفكيک و دفن مواد شيميايي مورد استفاده (در آزمايشگاه) را مي دانيد؟
- آيا همة تجهيزات كنترل كننـدة الكتـريكي / مكانيكي (براي مثال هودهاي بخار) سالم هستند؟
- آيا مي دانيد بعد از پايان ساعات كاري روزانه، چه كسي را (و چگونه) در جريان حضور خود در آزمايشگاه قرار دهيد؟
- آيا در دوره هـاي آمـوزشي ويـژه آزمايشگاه كه توسـط سرپرست آزمايشگاه (استـاد راهنما) داير مي گردد، شركت مي کنيد؟
آگـاهي
- از شرايط و فعاليت هاي خطرناک مطلع شويد و نسبت به رفع آن سريعاً اقدام نماييد.
- تمامي محل هاي ذخيره و نگهداري، يخچال ها و غيره را برچسب مناسب زده و همه مواد شيميايي را در ظروف داراي برچسب مناسب نگهداري كنيد.
- تاريخ دريافت و بازكردن همه بطري ها را ثبت نماييد.
- تاريخ انقضاي مواد شيميايي را ثبت نماييد.
- شرايط نگهداري ويژه را يادداشت كنيد.
- هنگامي که كه در معرض هر يک مواد خطرناک زير قرار مي گيريد، اقدامات حفاظتي مناسب را انجام دهيد.
- تركيبات راديواكتيو
- مواد شيميايي خطرناك زيست محيطي
- مواد سرطان زا
- گازهاي فشرده
- مواد اشتعال زا
- مواد خورنده
- مواد سمي
- مواد واكنش گر
- به هنگام نگهداري، مواد شيميايي را در گروه هاي سازگار تفكيک كنيد.
- درباره واكنش هاي بالقوخ تجهيزات و لوازم آزمايشگاهي با مواد شيميايي مورد استفاده يا ذخيره شده در آزمايشگاه كسب آگـاهي كنيد: مثلا آيا مواد اكسيدكننده ها مستقيماً در قفسه هاي چوبي نگهداري مي شوند؟
- علائم هشدار دهنـده (اخطار) را بـراي خطرات غيرمعمول از قبيـل مـواد قابـل اشتعال، مواد خطرناک زيست محيـطي يا وسائل بخصوص ديگر (در محـل هاي مناسب) نصب كنيد.
- براي جلوگيري از واكنش هاي شديد، محلول هاي غليظ را به درون محلول هاي رقيـق بريزيد (يعني هميشه اسيد را به آب اضـافه كنيد، نـه آب را بـه اسيد).
- تجهيزات آزمايشگاهي را صرفاً براي کار ويـژه آن استفاده کنيد.
دستگاه هاي مـورد استفـاده بـراي واكنش هاي خطرناک را بدون حركت دادن آنـها تا وقتي كه واكنش هاي شيميايي بطور كامل تكميـل شود، در جاي مناسب نصب و تثبيت كنيد.
پیشگیری از آتش
- منابع قابل اشتعال در محوطه آزمايشگاه را شناسايي كنيد (براي مثال، شعله هاي باز، گرما و تجهيزات الكتريكي).
- عوامل قابل اشتعال را در كمترين مقدار ممكن خريـداري و در محل مناسب ذخيره كنيد.
- محـلول هاي قابل اشتعال را كه نيـاز به خنک شدن دارنـد در يخچال هاي ضد انفجار نگهداري كنيد.
- محلول هاي قابل اشتعال را در كابينت ها و يا ظروف ايمن مناسب نگهداري كنيد.
- عوامل ناسازگار را كنار يكديگر نگهداري نكنيد (مثلاً اسيدها با مواد اشتعال زا).
- اِترها يا مواد شيميايي هم نـوع را براي مـدت طولاني نگهداري نكنيد، زيرا ممكن است پراكسيدهاي منفجر شونده تشكيل گردند.
- از سالم بودن كابـل هاي برق اطمينان حاصل كنيد.
- در صورت بروز آتـش سوزي، از آن محل فاصله بگيريد.
- محـل، وضعيت و چـگونگي استفاده از كپسول هاي اطفاء حريق را بدانيد.
- هرگونه شكسته شدن پلمپ ها، آسيب ها، كاهش فشار (آب يا گاز) يا نصب نامناسب تجهيزات و لوازم آزمايشگاهي را گزارش دهيد.
- براي استفاده به موقع و مناسب، آبپاش اتوماتيـك هشدار دهنده آتش، بايستي هميشه تميز و سالم باشند.
- مواد شيميايی نبايد در فاصله 50 سانتيمتر پايين تر از سر آبپاش نگهداري شوند
حفظ و نگهداری
- خطرات ايمني را با حفظ و نگهداري محيـط هاي كار در وضعيت مطلوب از بين ببريد.
- حداقل دو خروجي باز (بدون مانع) در آزمايشگاه تعبيـه شده باشد.
- حداقل دو راهروي باز (بـدون مانع) به طرف درهاي خروجي آزمايشگاه ايجاد شده باشد.
- همـواره، مواد و وسايـل غير ضـروري را از روي ميزهاي كار، هـودهاي بخار، كف آزمايشـگاه، راهروها و … بـرداشته و در محل هاي مناسب قرار دهيد.
- نيـكمت هـا، ميـزهاي كـار و ديـگر سطـوح آزمايشگاهي را پس از هـر بار استفـاده با يك مـاده پـاك كننـده يـا ضـد عفوني كننده تميز نماييد.
- همـة تجهيـزات بايستي قبـل از استفاده بازرسي شوند.
- شيشه آلات مورد استفـاده درآزمايشگـاه بايد از جنس بروسيليكات باشند.
- در صورت استفاده از مواد پاك كننده دي كرومات يا اسيد سولفوريك در آزمايشگاه، دقت كنيد كه پاك كردن فقط محدود به هود بخار باشد، در غير اين صورت كلريدهاي سمي كلرومتيل از محلول كرومات/اسيد سولفوريك آزاد مي شوند.
- سعی شـود از محـلول هاي پاك كنندة غيركروماتي استفاده شود.
- در صـورتي كه آزمـايشها ناتمام مانده باشند، يادداشتي حاوي نوع مواد شيميايي مورد استفاده، نام و نام خانوادگي آزمايشگر و شماره تماس او در كنار دستگاههاي مورد استفاده قرار داده شود.
- كف آزمايشگـاه را در همـة اوقـات خشـك نگهداريد.
- در صورت ريـزش هرگونه مواد شيميايي يا آب، کف آزمايشگاه را بلافاصـله تميز كرده و با قراردادن علائـم هشـدار، ديگران را نسبت به خطرات بالقوه سُرخوردن آگــاه نماييد.
- بر روي همة ماشين آلات و تجهيزات تحت تعمير يا تنظيم، بايستي قبـل از آنـکه قابـل استفاده باشند، برچسب هشدار نصب گردد.
- سيفون هاي كف آزمايشگاه و سينک ها بايستي به طور مرتب تخليه شده و شسته شوند تا از خروج گـازهاي نامطبـوع يا آزاد شدن بوي مواد شيميايي در جلوگيري شود.
- سيفون هايي كه به طور مرتب مورد استفاده قرار نمي گيرند براي ممانعت از تبخير آب بهتر است با 20-30 ميلي ليتـر روغن معدني پر شوند.
- همة سيلندرهاي گاز فشرده بايستي به طور محكم با زنجير يا طناب بصورت ثابت بسته شوند.
- سيلندرهاي خـالي را علامت گذاري كنيد و تمام اقدامـات حفاظتي و ايمني را در مورد آنها همانند سيلندرهاي پر رعايت كنيد.
- کليه امور خـدمات و نگهداري بايستي توسط پرسنل متخصص و مجاز انجام پذيرد.
اقدامـات اضطـراري
- در صـورت بروز هرگونه حادثه، با شماره تلفن هاي اضطراري تماس حاصل كنيد.
- روشهـا و برنامه هاي تخليه اضطراري را فرا گيريد.
- اسامي و شماره تلفن پرسنل آزمايشگاه و مسئوليني كه مي بايست در صورت بروز حادثه با آنها تماس گرفته شود، در محل مناسبي داخل آزمايشگاه و يا بر پشت درب ورودي آزمايشگاه نصب شده باشد.
- در صورت نشت يا ريخته شدن مواد سمي، فـرّار يا قابـل اشتعال، (در صورت امکان) تجهيزات ايجاد كننده شعله يا جرقه را بلافاصله خاموش كرده و آزمايشگاه را تخليه كنيد.
- محل، نحوة استفاده و محدوديت هاي وسايل ايمني (حفاظتي) زير را بدانيد:
- ايستگاه چشم شوي
- هود بخار
- زنگ خطر آتش سوزي
- جعبه كمک هاي اوليه
- دوش ايمني
- تنفسي حفاظتي
- كپسول/ تجهيزات اطفاء حريق
- مواد پاک كنندة محلول هاي ريخته
- پنجره هاي درب ها و آزمايشگاه را هنگام انجام آزمايش ها نپوشانيد تا مشخص باشد كسي نياز به كمك فوري دارد.
- هرگونه نشت يا ريخته شدن مايعات را بلافاصله پاک نماييد.
- در صورت بروز نشت يا ريخته شدن محـلول هاي شيميايي در سطح وسيع، با شماره تلفن اضطراري تماس بگيريد.
- در صورتي كه مواد نشتي يا ريخته شده، افـراد خارج از محوطـه آزمايشگاه را در معرض خـطر يا آسيب قـرار دهـد، مطابـق دستورالعمل هاي استاندارد اضطراري آزمايشگاه عمل نماييد.
- در صورت بروز آتش سوزي يا انفجار:
- كنترل خود را از دست ندهيد و خونسردي خود را حفظ کنيد.
- نزديکترين زنگ خطر آتش سوزي را فعال نماييد.
- از ساختمان (محل حادثه) خارج شويـد و در يك محل ايمن (دور از خطر) قرار بگيريد.
- با تلفن هـاي اضطراري جهت گـزارش حالت اضطراري تماس بگيريد
دفـع ضايـعات آزمايشگاهی
- سعي كنيد ضـايعات آزمايشگاهي را از ابتدا با محـدود كردن مقـادير مـواد خريداري شده به حداقل برسانيد.
- ضايعات شيميايي را تفكيك كرده و براي دفـن آماده نماييد.
- همه ضـايعات را با بسته بندي منـاسب دفن كنيد.
چشم ها
- عينک آزمايشگـاهي بايستي راحت بوده و تمام چشم ها و اطراف صورت را فرا گرفته و در عين حال مانـع از فعاليت و جابجايي محقق نباشد.
- در صورت نيـاز به پوشش چشمها، نصب علائم مبني بر استفاده از عينک يا ماسک محـافظ چشم و صورت در آزمايشگاه الزامي است.
- در صورت كار با هر يك از مواد زير، استفاده از عينک يا ماسک مناسب آزمايشگاهي ضروري است:
- مواد محرک، خورنده ها، يا مواد سوزش آور
- استفاده از شيشه آلات تحت خلاء يا تحت فشار (افزايش يا كاهش فشار)
- مواد سرمازا
- مواد قابل اشتعال
- مواد راديواكتيو
- مواد منفجره
- ليزرها (حفاظت ويژه از ليزرها ضروري است)
- نور فرابنفش
- مواد خطرناک زيست محيطي
بدن
- روپوش ويژه آزمايشگاه براي حفاظت از لباس و پوست بدن در مقـابل مـواد شيميايي يا پخش شونده طراحي شده است.
- روپوش ويژه آزمايشگاه بايستي هميشه متناسب با اندازه بدن و قد آن بايستي تا زانوي كاربر باشد.
دست ها
- پرسنل آزمايشگاه همواره بايد دستكش هاي محافظ در داخل آزمايشگاه بپوشد.
- علاوه بر حفاظت در برابر مـواد شيميايي خطرناک، بعضي از دستكش ها مي توانند بخارات را جذب كرده يا دست ها را در مقابل حرارت (گرما) حفاظت كنند.
- قبل از استفاده از دستكش ها، از وضعيت و سـالم بودن آنها (سوراخ شدگي، پارگي و …) اطمينان حاصل كنيد.
- براي درآوردن دستكش ها، ابتـدا از مچ دست شروع كرده و دستكش را به طرف انگشتان بيرون كشيد.
- بلافاصله پس از درآوردن دستكش ها، دست هاي خود را بشوييد.
پاها
- هدف از حفاظت از پاها، جلوگيري از آسيب ديدگي در هنگـام تماس با مواد شيميايي خورنده، اشياء سنگين، شـوك الكتريكي (برق گرفتگي در سطوح خيس) و … مي باشد.
- آسيب پذيرترين قسمت بدن، هنگام ريزش يا سقوط مواد شيميايي خورنده يا اشياء سنگين، پاها هستند.
- در محيط آزمايشگـاه، كفش هايي توصيـه مي شوند كه به طور كـامل پاها را پوشانده و آنها را كاملاً حفاظت كند.
- پوشيدن انواع كفش هاي زير در آزمايشگاه ممنوع است:
- صندل ها و دمپايي
- کفش هاي ورزشي و فابريک
- كفش هاي کف چوبي
- كفش هاي پاشنه بلند
گوش ها
- استفاده از ماسک محافظ گوش در مکان ها و مواقعي که كه سطح صدا بالاتر از 85 دسي بل باشد الزامي است.
- در مکان هايي كه صداهاي بيش از حد مجاز وجود دارد، حتماً بايستي علائم هشدار دهنده استفاده از ماسک گوش، نصب گردد.
- انواع محافظ گوش عبارتند از:
- توپي های گوش: با پوشاندن گوش، حفاظت اوليه را نسبت به ورود صدا ايجاد مي كنند.
- گوشی محافظ: حفاظت بيشتری را در مقابل صدا ايجاد كرده و استفاده از آنها بسيار راحت تر از توپي هاي گوش مي باشد.
- پنبه گوش: محافظ هاي ضعيفي در مقابل صدا بوده و استفاده از آنها به هيچ وجه توصيه نمي گردد.
بينی
- بعضي از روها و فعاليت هاي آزمايشگاهي مي توانند بخارات محرک سمي و مـواد آلوده كننده ايجاد كنند. لذا حفاظت از دستگاه تنفسي در اينگونه شرايط ضرورت پيدا مي كند.
- پرسنل آزمايشگاه، در صورت احساس تغيير در كيفيت هوا (آزمايشگاه / محيط كار)، بايستي مراتب را فوراً اطلاع رساني کنند.
اقدامات ايمنی هنگام كار در آزمايشگاه
ایمنی کار در آزمایشگاه
- استفاده از آزمايشگاه تنهـا منحصر به افرادي است كه مجاز هستند.
- ورود اطفال و كودكان به آزمايشگاه اكيداً ممنوع مي باشد.
- استعمال دخـانيات، خـوردن، آشاميدن، نگهداشتن مواد غذايي، نوشيدني ها، تنباكو و استفاده از مواد آرايشي در آزمايشگاه مطلقاً ممنوع است.
- استفاده از لنز تماسي چشمي، بدون استفاده از عينک محافظ، در آزمايشگاه توصيه نمي گردد.
- به هنگام كـار و جابجايي مـواد شيميايي، مواد خطرناک زيست محيطي يا مواد راديوايزوتوپ در محيط آزمايشگاه، از روپوش هاي مخصوص آزمايشگـاه (كه قد آن تا زانوي كاربر باشد) و ماسک هاي چشمي استفاده كنيد.
- موهاي بلند خود را به هنگام كـار با مـواد شيميايي، مواد خطرناک زيست محيطي، راديوايـزوتوپ ها، يـا جابجايي ماشين آلات و تجهيزات آزمايشگـاهي، (در پشت سر خود) ببنديد.
- همواره آزمايشگاه و محل كار خود را تميـز نماييد و مـواد شيميايي، بيولوژيكي غيرضروري و تجهيزات بلامصرف را در محل مخصوص خود قرار دهيد.
- از جا گذاشتن بطري های مخصوص مـواد واكنش گر (پر يا خالي)، در كف آزمايشگاه خودداري كنيد.
- تنها با مـوادي كار كنيد كه از ميـزان اشتعال پـذيري، واكنش دهي، سميت و نيز روشهاي صحيح جابجايي و ذخيره آنها و اقدامات اضطراري مربوطه آگاهي داريد.
- خروجي ها و راهروها را در همة مواقع باز (و بدون هرگونه مانع) نگهداريد.
- تا حد امكان، از كار به تنهايي در محيط آزمايشگاه خودداري كنيد.
- اگر طبيعت کار شما اقتضاء مي كند كه به تنهايي در آزمايشگاه كار كنيد، بايستي حضور خود را به مسئول آزمايشگاه و يا همكاران ديگر اطلاع دهيد.
- هرگونه حـوادث و اتفاقات خطرناک را سريعاً به اطلاع سرپرست آزمايشگاه و مسئولين ذيربط برسانيد.
اقدامات لازم قبل از ترک آزمايشگاه
- ضايعات آزمايشگاهي را شناسايي، بسته بندي و طبق مقررات استاندارد به خارج از محيط آزمايشگاه منتقل كنيد.
- تجهيزات و وسايل خراب را خاموش و با رعايت مقررات استاندارد از محيط كار (و دسترس ديگران) خارج كنيد.
- سطوح كاري و کليه تجهيزات مـورد استفاده را ضدعفوني كنيد.
- به هنگام اتمام كار و ترک آزمايشگاه، تجهيزات و وسايل استفاده نشده را به محل اصلي خود بازگردانيد.
- روپوش مخصوص آزمايشگاه را در داخل آزمايشگاه قرار دهيد.
- از خاموش بودن تجهيزات برقي و گازي مورد استفاده اطمينان حاصل نماييد.
- دست هاي خود را با دقت بشوييد.
- درب آزمايشگاه را بسته و از قفـل بودن آن اطمينان حاصل نماييد.
بازرسی های هفتگي آزمايشگاه
- چشم شويها
- وسايل اطفاء حريق
- جعبة كمك هاي اوليه
- هود بخار
- لوله كشي ها و اتصالات تحت فشار
- محل هاي ذخيره و نگهداري مواد شيميايي
ارزيابي خطرات آزمايشگاهي
- شيميایی
- فيزيكي
- بيولوژیکی
- ارگونومیکی
- مكانیکی
- راديواکتيو
- الکتریکی
با تشکر ایران مرک و سیگما ایران
لیست مواد شیمیایی به ترتیب حروف الفبا
آمونیاک اسید استیک اسید کلریدریک اسید سولفوریک اسید نیتریک اسید فسفریک متانول زایلن استن کلروفرم دی کلرومتان پترولیوم اتر اتیل استات تولوئن فرمالین آب ژاول ان هگزان گلیسیرین پارافین مایع پروپانول-2 آگار آلومینیوم(پودر) آمونیوم استات آمونیوم تیوسیانات آمونیوم نیترات آمونیوم هپتا مولیبدات اتر استرانسیوم کلراید استرانسیوم نیترات آنتالان(چسب سیتولوژی) بافر 4 بافر 7 بافر 9 بنزوئیک اسید بوریک اسید پارافین جامد(گرانول) پتاسیم استات پتاسیم برومات پتاسیم بروماید پتاسیم تیوسیانات پتاسیم سدیم تارتارات پتاسیم فلوراید پتاسیم کلرید پتاسیم کلرید (سه مولار) پتاسیم نیترات پتاسیم هیدروکسید پتاسیم یدید پنتا اکسید فسفر روغن ایمرسیون روی (پودر) ساکاروز سالسیلیک اسید سدیم تیوسیانات سدیم سولفات سدیم فلوراید سدیم کربنات سدیم کلراید سدیم نیترات سدیم هیدروکسید سدیم یدید سرب(پودر) سولفوکرومیک(محلول) سولفوسالسیلیک-5 فر(آهن پودر) فرونیترات(نیترات آهنIII) کبالت(II)کلراید کبالت(II)نیترات کلسیم کربنات کوآکس کیت رنگ آمیزی زیل نلسون کیت رنگ آمیزی گرم لیتیم کلراید لیتیم نیترات مرکوریک اکسید مرکور(جیوه) مس(پودر) مس استات مس هیدروکسید معرف آریوکروم بلاک تی معرف برموکرزول پورپل معرف برموکرزول گرین معرف برموتیمول بلو(محلول) معرف تنتورید معرف تورنسل معرف تورنسل(محلول) معرف پپسین معرف فنل فتالئین معرف فنل فتالئین (محلول) معرف فوشین معرف فوشین (محلول) معرف فهلینگ A معرف فهلینگ B معرف کارمن معرف کریستال ویولت معرف گیمسا معرف گیمسا (محلول) معرف لوگل معرف مالاشیت گرین معرف متیل اورانژ معرف متیل اورانژ (محلول) معرف متیل گرین معرف متیلن بلو معرف متیلن بلو (محلول) معرف متیل رد نشاسته (قابل حل) نقره نیترات نیکل کلراید هیدروکسیل آمونیوم کلراید ید
به دلیل ازدیاد مواد شیمیایی ممکن است ماده شیمیایی مورد نیاز شما در لیست بالا قرار نگرفته باشد، می توانید با شماره های شرکت تماس گرفته و محصول خود را استعلام و یا سفارش دهید.
